ERGENLERDE YEME BOZUKLUKLARI
Ergenlerin dış görüntüleriyle gittikçe daha çok ilgilenmeye başlamaları, ayna karşısında daha çok vakit geçirmeleri, kendileriyle ilgili beğenmedikleri özelliklerini fazlaca büyütmeleri (“burnum çok büyük ve herkes bana bakınca bunu farkediyor” veya “bu sivilceyle oraya gidemem ki çok çirkin görünüyorum” gibi), zaman zaman kendilerine güvensiz olmaları, başkalarına özenmeleri ve başkaları gibi olmak istemeleri beklenen ve olağan durumlardır. Ancak ergenliğin aynı zamanda erişkinlik hayatlarını etkileyecek olan bir benlik algısının, kendine güvenin ve kişiliğin oturduğu süreç olduğu da unutulmamalıdır. Her ne kadar ergenlikte arkadaşlar ailenin önüne geçiyor ve aile ergenin hayatındaki önemini kaybediyor gibi gözükse de bu aslında ailenin hala ergeni önemli ölçüde etkilediği gerçeğini kaybetmez. .
Aile ve ebeveynlerin rolü, bireyin kendine ait olan güvenini dış görüntüsü ile bağdaştırmamasını sağlamaktır. Hassas ebeveynlerin yapacağı yorumlar ergeni önemli derecede etkileyecek ve ciddi yaralara yol açabilecektir.
Ergenlerde yeme bozuklukları 3 alt tipten oluşur. Bunlar : Anoreksiya Nervoza, Bulimia Nervoza ve Tıkınırcasına Yeme Bozukluğudur. Bunların dışında da başka türlü adlandırılamayan yeme bozuklukları mevcuttur.
ANOREKSİYA NERVOZA
Anoreksiya nervoza hastaları kilo kaybetme amacıyla kendine özel yeme davranışları geliştirir. Hastalığın tespit edilmesi fiziksel belirtiler ortaya çıktığında anlaşılır. Kilo almaktan aşırı korkarlar ve zayıf olmalarına rağmen çok sınırlı bir diyet yapar. Özellikle karbonhidratlı besinleri tamamen diyetinden çıkarır. Yemek yememek için yemek zamanında saklanma, yemekten kalkmak için mazeretler bulma, sürekli yiyecekleri düşünme, yemek tarifleri toplama, başkaları için yemek hazırla, başkalarının yanında yemek yemeyi reddetme gibi garip ve gizli yemek ritüellerine sahiptir. Herhangi bir hastalık belirtisi olmamasına rağmen ciddi oranda kilo kaybı, sürekli tartılmak, bol kıyafetler giyerek zayıflığını saklama, asla yeterince ince olduğuna inanmamak ve kilosu hakkında sürekli endişeye sahip olmak anoreksiya nervozanın belirtileri arasındadır. Yemekten sonra yediklerini kusmak, diyet hapları, diüretik ya da müshil kullanarak yediklerini atmaya çalışırlar. Kendilerini cezalandırma amacıyla ağır egzersizler yapma, tuvalette uzun zaman kalmak da anoreksiyalı hastalarda görülen davranış bozukluklarıdır.
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
- Yaşı ve boyuna göre fiziksel sağlığını sağlayabilmesi için olması beklenen kilonun %85’nden az kiloda olma veya büyüme sürecinde beklenen kilonun altında olma,
- Beklenen kilonun çok altında olmasına rağmen kilo almaktan veya şişman olmaktan aşırı derecede korkma,
- Vücut ağırlığı ya da yapısı hakkındaki düşünce ve inancında bozukluk, özdeğerlendirmede vücut ağırlığı ya da şeklinden sebepsiz yere etkilenme veya kilosunun çok düşük olmasına rağmen inkâr etme,
Zamanla, vücut açlığa ve beslenme bozukluğuna maruz kaldığından şu belirtiler izlenir:
- Adet görememe,
- Kalsiyum kaybına bağlı kemik erimeleri veya kırıklar,
- Saç ve tırnaklarda kırılmalar,
- Cilt kuruluğu ve cildin sararması,
- Kansızlık, kas dokusunda yıkılmalar, kalp kasında güçsüzlüğe bağlı kalp sorunları,
- Aşırı kabızlık,
- Düşük tansiyon, yavaş nefes alma ve düşük nabız sayısı,
- Vücut ısısında düşme,
- Depresyon, algılama becerisinde düşüş, hareketlerde yavaşlama.
BULİMİA NERVOZA
Kişilerde belirli bir zaman diliminde (örneğin 2 saat içinde) çoğu insanın yiyebileceğinden çok daha fazla yiyeceği yeme durumu ve bu atak sırasında yeme kontrolünün kaybolduğu duygusunun (yediğini durdurma ya da kontrol edememe) söz konusudur.
Bu bireyler kilo alımını önleme amaçlı, tekrarlayıcı bir şekilde kendini kusturma, dışkılamayı hızlandırıcı ya da idrar söktürücü vb ilaçların kullanabilmekte, aç kalma ya da ağır egzersiz gibi uygunsuz dengeleyici davranışlar sergilemektedirler. Tıkınırcasına yeme (kısa sürede bir kişinin yiyeceği miktardan çok fazla yeme) ve uygunsuz dengeleyici davranışların (kusma, ilaç kullanma gibi) ortalama 3 ay içinde en az haftada bir kez olması gerekmektedir. Kişi vücut şekli ve ağırlığından gereğinden fazla düzeylerde etkilenmektedir.
Anoreksiadan farklı olarak bulimia nervoza hastalarının vücut ağırlıkları normal sınırlar içinde ya da daha fazla olabilir.
Tıkınırcasına yeme atakları esnasında önceden planladıkları yüksek kalori içeren genelde karbonhidrat içeren besinleri yerler. Atak sonrası pişmanlık/suçluluk duyguları, kendini eleştirme, uygun olmayan ve zararlı dengeleyici davranışlar gözlenir. Tıkınırcasına yeme atakları olmadığı dönemlerde ise kalori alımlarını kısıtlar, düşük kalorili gıdalar alırlar.
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
Aşağıdakilerin beraber tekrarlaması
-2 saatlik bir zaman diliminde normalden çok fazla miktarda yiyecek tüketme ve yeme atağı sırasında kontrol kaybı hissi,
- Kilo alımını önlemek için telafi edici davranışların (kusma gibi) haftada 1 kere uygulanması,
- Özdeğerlendirmede vücut ağırlığı ya da şeklinden sebepsiz yere etkilenme,
- Anoreksiya Nervoza’daki yeme atağından farklı olma.
Hastalığın vücuttaki belirtileri ise şunlardır;
- Kronik şekilde kızarmış ve yaralı boğaz,
- Boyundaki tükürük bezleri ve çene altındaki bezlerin şişmesi,
- Yanakların ve yüzün şişmesi ve adeta “sincap” gibi bir görüntü oluşması,
- Mide asitleri temasından dolayı diş minelerinin erimesi ve dişlerin çürümesi,
- Devamlı kusma sebebiyle mide kapağının bozulması ve reflü,
- Müshil kullanımı sebebiyle barsak tahrişi ve sorunları,
- İdrar sökücü ilaçlar sebebiyle böbrek hastalıkları,
- Sıvı kaybına bağlı sorunlar.
BULİMİA NERVOZA’DA TIKINIRCASINA YEME ATAKLARI NASIL GERÇEKLEŞİR?
Tıkınırcasına yeme ataklarının başlamasını sağlayan en büyük etken olumsuz duygu (neşesizlik, keder gibi) halidir. Diğer tetikleyiciler arasında kişilerarası stres yaşantıları (evde, işte, okulda); diyet kısıtlamaları; besinler, vücut ağırlığı ve şekli ile ilgili olumsuz hisler ve sıkılma hali sayılabilir. Tıkınırcasına yeme atakları sonrasında kişide kendini olumsuz olarak değerlendirme (kendini beğenmeme, suçlama, pişmanlık gibi) ve sıkıntı-öfke hali gözlenebilmektedir.
TIKINIRCASINA YEME BOZUKLUĞU
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olan hasta yemek yerken kontrolünü kaybeder. Bulimia Nervoza hastalığından farklı olarak yeme davranışının telafisini (kusma, egzersiz yapma, aç kalma gibi) yapmaz. Aynı zamanda fazla yemenin yol açtığı suçluluk, utanç ve sıkıntı tekrar aynı yeme döngüsünü yaşamalarına neden olur. Sonuç olarak bu hastaların kilosu genelde normalin biraz üstü ya da normalden çok fazladır. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olan obez hastalar, özellikle kalp-damar hastalıkları ve yüksek tansiyon riski taşır.
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
- Tıkınırcasına yeme atakları geçirmek ve bu sırada aşağıdakilerinde beraber tekrarlaması:
- Benzer koşullar altında ve zaman diliminde herhangi bir bireyin yiyebileceğinden çok daha fazla miktarda yiyeceği, kısa bir sürede (örneğin 2 saatte bir) yeme,
- Atak sırasında kontrol kaybı hissi (örneğin yemeyi veya ne kadar yediğini durduramama),
- Tıkınırcasına yeme atakları aşağıdakilerden en az 3 tanesini kapsamalıdır:
- Normalden çok daha hızlı yeme,
- Rahatsız edici derecede doymuş hissedene kadar yeme,
- Fiziksel olarak aç hissetmemeye rağmen aşırı miktarda yeme,
- Yediklerinin miktarının görülmesinden utanma ve bu yüzden yalnız yeme,
- Yeme sonrası depresif ya da suçlu hissetme,
- Tıkınırcasına yeme ataklarının 3 ay boyunca en az haftada 1 olması,
- Tıkınırcasına yeme atağının sonrasında telafi edici davranışlarda (kusma, laksatif kullanma, lavman gibi) bulunmak.